‘Heerlijke boomen en fraaie wandeldreven’


In het spoor van schrijvers over de Veluwezoom. Bibliotheekblad Boekdelen nr.3 van 2012
door Frank Hockx, redacteur.

Voor wie er gevoelig voor is hebben literatuur en landschap met elkaar te maken. Schrijvers hebben het vermogen om locaties in woorden te ‘verbeelden’ . En voor lezers gaat een literair werk vaak nog meer spreken als zij de beschreven locaties met eigen ogen zien. Het literaire werk en de locatie worden intenser beleefd als je beide kent. Vanuit die gedachte stelde Bert van Dorsten een ‘schrijverspad’ samen over een fraai stukje Nederland: een gebied in Gelderland tussen de plaatsen Rhenen en Dieren, gevangen in de benaming Veluwezoom. Het boek waarin de route is beschreven, werd in 2011 genomineerd voor de prijs voor de beste Wandelgids van het Jaar.

‘Werk snel, geniet langzaam’: met dat motto van de filosoof ??? maakte Bert van Dorsten kennis toen hij ging nadenken over het leven na zijn werkzame bestaan als docent Nederlands aan het Marnixcollege in Ede, waar hij Jan Siebelink als collega had. De in Wageningen woonachtige Dorsten vertaalde die uitspraak naar het te voet verkennen van zijn eigen omgeving, waar hij voordien niet erg aan toegekomen was. Al wandelend liep hij echter weer tegen zijn oude vak aan, toen hij in routebeschrijvingen en op locaties ‘sporen van schrijvers’ tegenkwam. Het gevolg daarvan was dat hij het werk van die auteurs ging (her)lezen, nu met een duidelijk beeld van de beschreven locaties. En de schrijvers ‘wandelden mee’ tijdens nieuwe bezoeken aan die locaties.

Avontuur
Vanaf 2004 was Van Dorsten twee jaar lang bezig met het verzamelen van documentatie en het schrijven. In eerste instantie alleen voor zichzelf. Maar onvermijdelijk stak de leraar en leesbevorderaar in hem de kop op: over die schrijvers en die locaties wilde hij anderen vertellen. En dus ontstond het plan om een boek te maken over literatuur aan de Veluwezoom. Maar daar komt veel bij kijken. Van Dorsten stortte zich in het avontuur en wist gaandeweg mensen te enthousiasmeren. Zodanig zelfs dat aan de uiteindelijke boekuitgave en de bijbehorende fraaie website, door ongeveer dertig mensen is gewerkt. En allemaal zeiden die: ‘We sturen wel een rekening als het project winst gaat maken, geef tegen die tijd maar een seintje.’ Ook de VVV’s en bibliotheken in de regio werkten mee. Een subsidie van het Prins Bernhard Fonds hielp uiteindelijk het project definitief op gang. In april 2011 verscheen de eerste druk van Schrijverspad Veluwezoom, in een oplage van duizend exemplaren. Inmiddels is een tweede druk uitgekomen (eveneens duizend exemplaren) en Van Dorsten verwacht in 2013 een gewijzigde derde druk uit te brengen.

Vijf dagetappes
Het Schrijverspad Veluwezoom begint in Rhenen en voert via Wageningen, Renkum, kasteel Doorwerth, Heveadorp, Oosterbeek, Arnhem, Rozendaal, Velp, Rheden, De Steeg en Ellecom naar Dieren. Een totale lengte van 70,4 kilometer, door de samensteller verdeeld in vijf mogelijke dagetappes. De gids bestaat uit twee delen: allereerst een routebeschrijving (met in totaal 23 detailkaarten), aangevuld met beknopte literaire, historische en landschappelijke informatie en daarnaast een vademecum waarin uitgebreide informatie is opgenomen over de auteurs die men op de route tegenkomt, alsmede veel praktische informatie bij de dorpen en steden die de wandelaar passeert. Daarbij is aan veel gedacht: van overnachtingsadressen tot adressen van restaurants en gegevens over het openbaar vervoer.

Gezicht op Rhenen
Wie de route in Rhenen begint, komt niet alleen snel op fraaie locaties, maar duikt ook direct in het werk van een van de bekendste chroniqueurs van het Nederlandse landschap. Het stadje met de indrukwekkende Cuneratoren als blikvanger wordt immers in Nescio’s Titaantjes fraai beschreven: ‘Jaren had Bavink met tusschenpoozen gewerkt aan zijn gezicht op Rhenen, aan de rivier, den berg, den Cuneratoren, de bloeiende appelboomen, de roode daken van ’t stadje, de kastanjes met hun witte en roode bloemen en de bruine beuken tusschen de huizen in de hoogte, en ’t molentje ergens op den berg’. Een van de andere Titaantjes, Koekebakker, beleeft er‘oogenblikken van het hoogste geluk’, maar kijkt ook met weemoed terug op de jaren die hij met zijn vrienden doorbracht:  ‘In Rhenen stond ik in de schemering op de brug over den spoorweg en keek naar 't Noorden. In de diepte lag de spoorlijn tot den gezichtseinder, aan beide zijden er van rees de berg steil op, begroeid met lichtgroen gras en donkergroene brem vol gele bloemen. Ik keek er naar hoe de bergwanden geleidelijk lager werden, tot ze, heel ver, overgingen in de vlakte.  (…) Op den toren van Rhenen had ik gestaan en de verten gezien, en mijn hart had naar de verte getrokken en naar de roode lucht in ’t Westen.’

Veerstoep
Een fraaie, afwisselende route voert de wandelaar vervolgens zowel door vlak gebied als geaccidenteerd terrein, door bossen, langs rivieren en uiterwaarden en over landgoederen. Onderweg passeert hij (voormalige) woonhuizen van auteurs, schrijversgraven, standbeelden en locaties die door auteurs in hun werk vereeuwigd zijn. Kasteel Doorwerth bijvoorbeeld, waarvan kasteelvrouwe Charlotte Sophie van Aldenburg Hella S. Haasse inspireerde tot de boeken Mevrouw Bentinck of Onverenigbaarheid van karakter (1978) en De groten der aarde of Bentinck tegen Bentinck (1981). Of het landgoed van Jan Kneppelhout in Oosterbeek, waar ook het grafmonument van Jacob van Lennep te vinden is, dat weer onderwerp is van een gedicht van Guillaume van der Graft. En van laatstgenoemde dominee-dichter zijn weer sporen te vinden in Rozendaal, vlak bij het Kasteel Rosendael, in de omgeving waarvan Jacob van Lennep, blijkens Geert Maks Lopen met Van Lennep genoot van ‘heerlijke boomen en fraaie wandeldreven’.

In Arnhem en Velp mag uiteraard Koos van Zomeren niet ontbreken, evenmin als Jan Siebelink. Van Dorsten leidt de wandelaar die een kleine omweg wil maken precies naar de oude veerstoep waar de blik op de rivier de lezers van diens romans De overkant van de rivier en Knielen op een bed violen bekend moet voorkomen. En het buurtschap De Steeg bij Rheden blijkt een belangrijke plaats in de Nederlandse letteren te zijn: Van Lennep schreef hier, Nescio genoot er van het uitzicht, Couperus blies er zijn laatste adem uit en Carmiggelt bracht hier zoveel vakanties door dat hij en zijn vrouw werden geëerd met een bronzen beeld (dat vorig jaar door vandalen werd gestolen en vernield werd teruggevonden, aan een nieuwe versie wordt gewerkt). Het prachtige uitzicht over de IJssel waar Nescio van genoot is er niet meer, sinds de rivier in de jaren zeventig werd verlegd. Wie nu op deze plaats uitkijkt over de resterende zijarm van de rivier en zijn blik ziet stuklopen op de aangelegde snelweg, kan zich alleen maar proberen voor te stellen waar Nescio in het in Boven het dal gepubliceerde ‘Zomer 1947’ zo lyrisch over was: ‘… de bocht van de IJssel bij de Steeg, de zon spet er uit en de koeien staan weer, wazig, bij het water aan de overkant. Het is zo wazig dat je aan het eind van de IJssel de dominerende toren van Doesburg niet ziet (…) Mijn hart vliegt uit. Onvergankelijke wereld. Hallejuja.’

Touroperator
Het op de eigen studeerkamer begonnen project heeft Van Dorsten inmiddels veel werk opgeleverd. Hij verzorgt regelmatig lezingen over het literair landschap van de Veluwezoom voor natuurorganisaties, bibliotheken en wandelclubs, waarbij hij zijn verhaal kan illustreren met een video die inmiddels over de route is gemaakt. Ook leeskringen hebben de weg naar de Veluwezoom al gevonden: Van Dorsten wordt met enige regelmaat benaderd voor advies door leesclubs die een excursie op het programma hebben. Dat heeft er al toe geleid dat hij als een volleerd touroperator afspraken heeft gemaakt met accommodaties over arrangementen met bagagevervoer. Dergelijke praktische zaken hoopt hij echter snel over te laten aan een andere partij, om zich weer te kunnen richten op de literatuur, het landschap en het vertellen daarover. Dat laatste onder andere ook als gids tijdens een aantal excursies over delen van het traject. Dit najaar staan er nog twee op het programma, in Rhenen en Wageningen.

Het boek Schrijverspad Veluwezoom is te bestellen in de boekhandel of via de fraaie website www.schrijverspad-veluwezoom.nl. Prijs € 19,95. ISBN 9789075032147. De website biedt tevens nadere informatie over arrangementen en georganiseerde wandelingen, aanvullingen op de routebeschrijving en reacties van lezers en wandelaars. Via de website kunt u ook contact opnemen met Van Dorsten voor nader advies over de route, verblijfsmogelijkheden en lezingen.